ความเป็นเพื่อนของพุทธกับผี และ I and Me ที่มาคั่นกลาง

ในทางภาษาศาสตร์ความเหมือนของความหมายระหว่าง I กับ Me คือ ฉัน แต่ ฉัน ในทั้งสองคำก็มีความต่าง คืออันแรกเป็นประธาน และอันหลังเป็นกรรม โดยเฉพาะในทางสังคมวิทยา I หมายถึงตัวตนอันแท้จริงของเรา ปราศจากภาวะกดดันใดๆ และแทบจะไร้ซึ่งอิทธิพลทางสังคม ต่างกันกับ Me ที่ตีความหมายได้ถึงตัวตนอันผ่านกระบวนการขัดเกลาทางสังคม (socialisation)

หลายคนคงเคยได้ยินตำนาน ปู่แสะกับย่าแสะ จากลัทธิถือผีของล้านนาที่คอยปกปักรักษาชีวิตความเป็นอยู่ของลูกหลานล้านนาให้อยู่รอดปลอดภัย แคล้วคลาดจากภัยลึกลับต่างๆในยุคอวิชชา ตำนานความเชื่อซึ่งฝังรากลึก ก่อนที่ชาวล้านนาจะถูกท้าทายความเชื่อเดิมๆ ด้วยวิชาใหม่แห่งการรู้และเข้าใจสังสารชีวิตอย่างพุทธศาสนาผู้มาไกลจากชมพูทวีป

ความเชื่อผีอย่างปู่แสะกับย่าแสะมี I อยู่ที่ความลี้ลับและภัยพิบัติที่จะเกิดขึ้น หากศรัทธาเสื่อมหรือต้องด้วยการลบหลู่ซึ่งความโกรธแค้นของผีเป็นกรอบที่กว้างๆที่แทบจะไร้ขอบเขตจนแทบจะเรียกได้ว่า everything under the sun ขณะเดียวกันพุทธศาสนากลับมี I ที่แตกต่างเพราะยึดถือหลักความเชื่อบนพื้นฐานของวิทยาศาสตร์ ซึ่งหมายความว่า มีความสามารถที่จะปฏิบัติได้ และมีกฎเกณฑ์ที่แน่นอนตายตัว จะซ้ำแล้วซ้ำเล่าอีกกี่ครั้งผลของมันก็คงเดิม ทำดีได้ดี

ไม่ว่าใครก็คงจะเดาออกอย่างไม่ยาก ว่าสงครามหักล้างระหว่างสิ่งเก่ากับผู้มาใหม่ที่ต่างกันอย่างสุดขั้วเป็นสิ่งที่ไม่อาจเลี่ยงได้ แต่ถึงกระนั้นสิ่งที่คงเหลืออยู่หลังการปะทะสังสรรค์ของความต่างกลับอยู่เหนือการคาดเดา เพราะปรากฏว่าในแผ่นดินล้านนาเกิด พุทธแบบผี หรือ ผีแบบพุทธ เป็นพุทธวิถีใหม่ที่กลมกลืนกับชีวิตดั้งเดิมของชาวท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี

จริงอยู่ว่าอาจเกิดกระบวนการผลิตซ้ำของลัทธิผีขึ้นมาเพื่อความอยู่รอด ดังเช่นการเชื่อมโยงให้ปู่แสะกับย่าแสะได้พบเจอพระพุทธเจ้าที่มาเผยแผ่ศาสนา ก่อนที่พระพุทธเจ้าจะขอให้ผีทั้งสองตนเลิกใช้อำนาจลึกลับของตน ทั้งเลิกเข่นฆ่าผู้คน แต่เมื่อมองในแง่มุมทางสังคมวิทยาแล้ว ทั้งพุทธและผีต่างก็เก็บ I ของตนไว้ภายใน และเลือกที่จะแสดงออกมาแต่ Me เพราะผียอมรับให้พุทธเข้ามามีอิทธิพลในการกำหนดคุณค่าเรื่องกรรมและการทำดี ในขณะที่พุทธก็ยอมให้ผีคงสถานะแห่งความศักดิ์สิทธิไว้ เท่าที่ทั้งผีและพุทธจะไม่แตกร้าวกัน หรืออีกนัยหนึ่ง คือรักษา I ไม่ให้ข้ามหน้าข้ามตา Me นั่นเอง